-
කොරොනා වයිරස් වසංගතයෙන් ලොව පුරා ඇති විය හැකි අතිවිශාල ආර්ථික ප‍්‍රතිවිපාක සලකා බලන විට, ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල සාමාන්‍ය කාලවලදී පවා රාජ්‍ය මූල්‍ය (මහජන මුදල) රැස් කිරීම හා වියදම් කිරීම බරපතළ ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රතිවිපාක ඇති කාරණයක් බව අපට මතක් විය යුතුය. සෑම ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයකම, අර්බුදකාරී කාලයක විධායකය රට මෙහෙයවීමේ මුල් තැන ගන්නා බව පිළිගන්නා නමුත්, සෑම ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක්ම තදින්ම පිළිගන්නා ප‍්‍රතිපත්තියක් වන්නේ, මහජන මුදල් පාලනය කළ යුත්තේ ව්‍යවස්ථාදායකය බවයි.
ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී පරමාදර්ශයේ හදවතේ වගවීම සහතික කරන කේන්ද්‍රීය මූලධර්ම දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න නම්, ව්‍යවස්ථාදායකයේ පූර්ව අනුමැතියකින් තොරව විධායකයට මහජන මුදලින් සතයක්වත් රැස් කිරීමට හෝ වියදම් කිරීමට නොහැකි වීමයි. මේ අනුව, මහජන අරමුදල් වියදම් කිරීම සම්බන්ධ රජයේ ප‍්‍රතිපත්ති සහ එම මුදල් එකතු කරන බදු පැනවීමේ සැලසුම් සහ නීති යන දෙකම පළමුව පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කළ යුතුය. පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය සාමාන්‍යයෙන් වාර්ෂික විසර්ජන පනත (අයවැය) මගින් සංකේතවත් කරනු ලැබේ. වෙනත් නීති සහ ක‍්‍රියාපටිපාටි ද රජයේ වියදම් සඳහා නෛතික පදනමක් සපයයි.
පළමු මූලධර්මයෙන් පැනනගින දෙවන මූලධර්මය නම්, රාජ්‍ය මූල්‍යය අධීක්ෂණය කිරීමේ බලය ව්‍යවස්ථාදායකයට තිබිය යුතු අතර, එමගින් ව්‍යවස්ථාදායකය විසින් අනුමත කර ඇති බදු සහ වියදම් සැලසුම් විධායකය විසින් පිළිපදින්නේද යන්න ව්‍යවස්ථාදායකය අධීක්ෂණය කරනු ලබන බවයි.
මෙම අත්‍යවශ්‍ය මූලධර්ම දෙකම ශ‍්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළ පැහැදිලිවම පිළිබිඹු වන අතර (148-152 ව්‍යවස්ථා බලන්න), අපගේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී වගවීමේ ක‍්‍රමය සහතික කිරීමේදී විධායකය සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර සම්බන්ධතාවේ සමස්ත රාමුවට එය පාදක වේ.
කෙසේ වෙතත්, මෙයට සීමිත ව්‍යතිරේක ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, කොරොනා වයිරස් අර්බුදය සහ එය හේතුකොටගෙන රජය සපුරාලිය යුතු අනපේක්ෂිත වියදම් පැනනැගී ඇත්තේ මැතිවරණයට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර තිබෙන අවස්ථාවකය. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව මෙම තත්වයන් අපේක්ෂා කරන අතර එවන් අවස්ථා සඳහා ප‍්‍රතිපාදන සලසයි. එවැනි අවස්ථාවන්හිදී පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති නම් පාර්ලිමේන්තුවට අනුමැතිය ලබාදිය නොහැකි වුවද, යම් හදිසි සම්පත් ලබාගැනීමට අවකාශ තිබේ. එහෙත් මෙම ප‍්‍රතිපාදන පටු ලෙස සකස් කර ඇති අතර, ජනාධිපතිවරයාට අවශ්‍ය අරමුදල් ලබාදෙන අතරම, ඒ සඳහා හැකි ඉක්මනින් පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලබාගත යුතුය.
ජනවාර්ගික ගැටුම්, කැරලි සහ සුනාමිය වැනි ස්වාභාවික විපත් සඳහා පුරුදුව සිටින රටක පවා කොරොනා වයිරස් අර්බුදය පෙර නොවූ විරූ මට්ටමක පවතින බව පැහැදිලිය. මෙම අභියෝගය ජයගැනීම සඳහා රජය සුවිශේෂ පියවර ගත යුතු බවට විවාදයක් නැත. එවැනි අර්බුදයකදී වුවද, රජයේ ඕනෑම ප‍්‍රතිචාරයක් අපගේ ජාතික ජීවිතයේ වැදගත් වන (නොසලකා හැරිය හැකි යැයි සමහරු සලකන) වෙනත් අංගවලට ගරු කිරීම සහතික කිරීමට රජය සැලකිලිමත් විය යුතුය. ඉහත දක්වා ඇති රාජ්‍ය මූල්‍ය වගවීමේ ව්‍යවස්ථාමය මූලධර්ම අර්බුදකාරී අවස්ථාවකදී පවා ආරක්ෂා කළ යුතු එවැනි අංග වේ. එවැනි සාරධර්ම පිළිපැදීම අපව නීතියේ ආධිපත්‍යයෙන් පාලනය වන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක් බවට පත් කරයි. ඒවා අවතක්සේරු කිරීම අපව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කිරීමක් පමණක් නොව, රාජ්‍යයේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී ව්‍යුහයට අහිතකර ලෙස බලපානු ඇත. එය දිගුකාලීනව පුරවැසියාගේ අයිතිවාසිකම් කෙරෙහිද අහිතකර ලෙස බලපානු ඇත.
කොරොනා වයිරස් අර්බුදයට රජය දක්වන ප‍්‍රතිචාරය සහ විශේෂයෙන් එම ප‍්‍රතිචාරයේ රාජ්‍ය මූල්‍ය වගවීම සඳහා වන ප‍්‍රතිවිපාක අප විමසා බලන්නේ මෙම පසුබිම තුළය.
ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා ජනාධිපති ලෙස 2019 නොවැම්බර මස තේරී පත්වීමෙන් පසුව, ඔහු යටතේ නව රජයක් පිහිටුවීමෙන් පසුව, 2020 මුදල් වර්ෂය සඳහා සම්පූර්ණ අයවැයක් ඉදිරිපත් නොකිරීමට ආණ්ඩුවෙන් තීරණය විය. නව ජනාධිපතිවරයාට පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර, ඔහුගේ වැඩපිළිවෙළ නිසියාකාරව ආරම්භ කිරීමට පෙර මහ මැතිවරණයකදී පාර්ලිමේන්තු බහුතරයක් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය වූ බව එයට හේතුව ලෙස දැක්විය හැක. ජනාධිපතිවරයාට පාර්ලිමේන්තුව ඒකපාර්ශ්විකව විසුරුවා හැරිය හැක්කේ එහි පස් අවුරුදු ධුර කාලයෙන් වසර හතරහමාරක් අවසන්වූ පසුව පමණි. ඒ අනුව ජනාධිපතිවරයා 2020 මාර්තු 2 වන දින පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිමින් 2020 අපේ‍්‍රල් 25 මැතිවරණය පැවැත්වෙන දිනය ලෙසත්, 2020 මැයි 14 නව පාර්ලිමේන්තුවේ පළමු රැස්වීමේ දිනය ලෙසත් නියම කළේය. අයවැයක් අනුමත කර නොතිබුණද, 2020 අප්‍රේල් 30 වන දින දක්වා වියදම් සඳහා රජයට පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලැබී තිබුණේ, ඒ සඳහා පසුගිය රජය විසින් අතුරු සම්මත ගිණුම (vote on account ) සම්මත කර තිබූ බැවිනි. ‘අතුරු සම්මත ගිණුම’ යනු පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය පුරා භාවිත වන පාර්ලිමේන්තු ක‍්‍රියාපටිපාටියක් වන අතර එමඟින් සම්පූර්ණ අයවැයක් සම්මත වන තුරු හෝ ඊළඟ අයවැයට පෙර මූල්‍ය අඩුපාඩු මඟහරවා ගැනීමට රජයට අත්තිකාරමක් දෙනු ලැබේ.
පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසු, 2020 මාර්තු 23 වන දින රජය විසින් 2003 මූල්‍ය කළමනාකරණ (වගකීම්) පනතට අනුව ‘මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාව’ (Pre-Election Budgetary Position Report) නිකුත් කරන ලදි. මෙම වාර්තාවේ 12 වන පිටුවේ, ‘අතුරු සම්මත ගිණුම 2020 මාර්තු-මැයි’ යන ශීර්ෂය යටතේ රජය පහත ප‍්‍රකාශය කරයි:
‘අතිගරු ජනාධිපතිතුමා 2020 මාර්තු 02 වන දින අංක 2165/ 8 දරන අතිවිශේෂ ගැසට් නිවේදනය මගින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින බව ප‍්‍රකාශ කළේය. ඒ අනුව, ශ‍්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ 150(3)ව්‍යවස්ථාවට අනුව, අතිගරු ජනාධිපතිතුමාට….” අභිනව පාර්ලිමේන්තුව රැස්වීමට නියමිත දින සිට මාස තුනක් ඉකුත් වන තෙක් රජයේ සේවාවන් සඳහා යම්කිසි මුදලක් අවශ්‍ය වෙතැයි ජනාධිපතිවරයා සලකයි නම් ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිරීමටත්, වැය කිරීමටත් නියම කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය. එනිසා 2020 මාර්තු 06 සිට ඇරඹෙන මාස තුනක් සඳහා අතුරු සම්මත ගිණුම සකස් කර ඇත. රජයේ වියදම් සඳහා මුළු ප‍්‍රතිපාදනය රු. බිලියන 1,229 ක්ද, රු. බිලියන 715ක් පුනරාවර්තන වියදම් සඳහාද, රු. බිලියන 150ක් ප‍්‍රාග්ධන වියදම් සඳහාද (2019න් ඉතිරි කොටසද ඇතුළුව), රු. බිලියන 360ක් ණය ආපසු ගෙවීම සඳහාද වෙන් කර ඇත. අදාළ කාල පරිච්‍ෙඡ්දය සඳහා ඇස්තමේන්තුගත රජයේ වියදම රු. බිලියන 420 යි. (ඉංග‍්‍රීසි මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාවෙන් පරිවර්තනය කරන ලදි.
රජය මෙමගින් ඉල්ලා සිටින බලතල සම්බන්යෙන් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව පදනම් කොට විශ්ලේෂණයක් කළ යුතුය. ඉහත කී වාර්තාව මගින් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙහි 150( 3) වන ව්‍යවස්ථාව යටතේ පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව ඉතා පුළුල් ලෙස, (එම බලතල ක‍්‍රියාත්මක කිරීම සම්බන්ධයෙන් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව විසින් පනවා ඇති සීමාවන් පිළිබඳව ප‍්‍රමාණවත් සැලකිල්ලක් නොමැතිව), ජනාධිපතිවරයාට මුදල් වියදම් කිරීමට ඇති බලය අර්ථ නිරූපණය කිරීමට උත්සාහ කරයි. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසු උග‍්‍ර වී ඇති කොරොනා වයිරස් වසංගතයේ ස්වරූපය සහ මෙවන් අවස්ථාවන්හිදී හදිසි තත්වයක් ප‍්‍රකාශයට පත්කිරීම සහ පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම ඇතුළුව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව වෙනම ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇති බව රජය විසින් සැලකිල්ලට ගෙන නොමැත. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති විටක අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ගැනීමට නොහැක. ඒ අනුව රජය පවසන ආකාරයට මෙම වියදම් පියවා ගැනීම සඳහා අතුරු සම්මත ගිණුම සකස් කර ඇති බවට කරන ප‍්‍රකාශය කිසිසේත් පිළිගත නොහැක.
කලින් සඳහන් කළ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී මූලධර්ම ක‍්‍රියාත්මක කරන, රාජ්‍ය මූල්‍ය පාලනය කරන ව්‍යවස්ථාමය රාමුව අපි සලකා බලමු. 148 වන ව්‍යවස්ථාවෙන් මෙසේ සඳහන් වේ. “ රාජ්‍ය මුදල් පිළිබඳ සම්පූර්ණ පාලනය පාර්ලිමේන්තුව සතු වන්නේය. පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරනු ලැබූ නීතියක හෝ පවත්නා යම් නීතියක හෝ අධිකාරය අනුව හෝ ඒ යටතේ හෝ මිස කිසිම පළාත් පාලන ආයතනයක් විසින් හෝ වෙනත් පොදු අධිකාරයක් විසින් හෝ කිසිම බද්දක්, වරිපනමක් හෝ වෙනත් යම්කිසි බදු විශේෂයක් නියම කිරීමට බලය නොමැත්තේය.” පාර්ලිමේන්තුව විසින් රාජ්‍ය මූල්‍ය පාලනය කිරීමේ මෙම වැදගත් ව්‍යවස්ථාමය කාර්යයේ දී වාර්ෂිකව විසර්ජන පනතක් (එනම් අයවැය) සම්මත කරනු ලබන්නේ ය. කෙසේ වෙතත්, ඉහත සඳහන් කළ පරිදි, 2019 නොවැම්බර මස බලයට පත්වූ රජය පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය සඳහා විසර්ජන පනත් කෙටුම්පතක් ඉදිරිපත් කිරීමට අසමත් විය. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ 150(3) ව්‍යවස්ථාව මගින් ගිණුම් පිළිබඳ ඡන්ද විමසීමක් සම්මත කර ගැනීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දී ඇති බව රජය දැන් කියා සිටින්නේ මෙම තත්වයන් තුළ ය. 150( 3) ව්‍යවස්ථාවෙන් මෙසේ දැක්වේ: “යම්කිසි වර්ෂයක විසර්ජන පනත් කෙටුම්පත නීතිය බවට පත්වීමට පෙර ජනාධිපතිවරයා විසින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිනු ලැබූ අවස්ථාවක, පාර්ලිමේන්තුව විසින් රජයේ සේවාවන් සඳහා මුදල් වෙන් කර නොමැත්තේ නම්, අභිනව පාර්ලිමේන්තුව රැස්වීමට නියමිත දින සිට මාස තුනක් ඉකුත් වන තෙක් රජයේ සේවාවන් සඳහා යම්කිසි මුදලක් අවශ්‍ය වෙතැයි ජනාධිපතිවරයා සලකයි නම් ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිරීමටක්ස, වැය කිරීමටත් නියම කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය.” (අපගේ අවධාරණය තද පැහැයෙන්).
150(3) ව්‍යවස්ථාව හුදෙකලාව කියවිය නොහැක. එය එම ව්යවස්ථාවේ අනෙක් විධිවිධානවල මෙන්ම රාජ්‍ය මූල්‍ය හා වගවීම සම්බන්ධව XVII වන පරිච්‍ෙඡ්දයේ පුළුල් විධිවිධානවල දක්වා ඇති රාමුවක කොටසකි. විශේෂයෙන්, 150(1) සහ (2) ව්‍යවස්ථා මගින් ඒකාබද්ධ අරමුදල සම්බන්ධයෙන් අදාළ වන පොදු මූලධර්මයන් දක්වා ඇත: (1) මේ ව්යවස්ථාවේ (3) වැනි අනුව්‍යවස්ථාවේ සහ (4) වැනි අනුව්‍යවස්ථාවේ ප‍්‍රකාශිතව ම විධිවිධාන සලසා ඇති පරිදි හැර මුදල් විෂය භාර අමාත්‍යවරයාගේ අත්සන යටතේ වූ බලපත‍්‍රයක අධිකාරිය අනුව මිස ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිසිම මුදලක් ඉවත් කර ගත නොහැක්කේය. (2) යම්කිසි මුදලක් ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් ඉවත් කර ගැනීමේදී ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් ඉවත් කරගන්නා වූ මුදල් වර්ෂය තුළ දී ම රජයේ නියමිත සේවාවක් සඳහා පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරනු ලැබූ යෝජනා සම්මතයකින් හෝ වෙනත් යම්කිසි නීතියකින් හෝ ඒ මුදල වෙන්කොට දී ඇත්නම් මිස, එසේ නැත්නම් වෙනත් ආකාරයකින් ඒ මුදල නීත්‍යානුකුල පරිදි ඒකාබද්ධ අරමුදලට වැයබරක් කරනු ලැබුවහොත් මිස ඉහත කී බලපත‍්‍රය නිකුත් නොකළ යුත්තේය.”
ඒ අනුව පෙනීයන්නේ සාමාන්‍ය ක‍්‍රියාදාමයේදී, ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් අය කිරීමට අපේක්ෂා කරන නිශ්චිත රාජ්‍ය සේවය හෝ වෙනත් වියදම් හෝ ගෙවීම් සඳහා පූර්ව පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලබා ගැනීම අනිවාර්ය බවය. ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් මුදල් නිකුත් කිරීමට වරෙන්තුවක් නිකුත් කළහැක්කේ එම අනුමැතිය ලබා ගැනීමෙන් අනතුරුව පමණි.
150 (3) වන ව්යවස්ථාවේ මෙම රීතියට ව්‍යතිරේකය අඩංගු වේ. අදාළ වර්ෂය සඳහා විසර්ජන පනත් කෙටුම්පත සම්මත කිරීමට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින ලද විටෙක, රජයේ සේවාවන් සඳහා අවශ්‍ය අරමුදල් ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් නිකුත් කිරීමට බලය පැවරීමට ජනාධිපතිවරයාට අවසර දී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, 150(3) ව්‍යවස්ථාව මගින්, 148 ව්යවස්ථාවේ සඳහන් පාර්ලිමේන්තුව රාජ්‍ය මූල්‍ය කටයුතු පිළිබඳ සම්පූර්ණ පාලනය කළ යුතු බවට වන ව්‍යවස්ථාමය නියමයට ව්‍යතිරේකයක් නිර්මාණය නොකරයි. 150(3) ව්‍යවස්ථාව රජයේ සේවාවන්ට අදාළ අනපේක්ෂිත වියදම් සඳහා මුදල් සැපයීම සඳහා පටු හා සීමා සහිතව අර්ථ නිරූපණය කළ යුතු විධිවිධානයකි. “අයවැයක්” හෝ අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ගැනීමට ජනාධිපතිවරයාට කිසිදු ව්‍යවස්ථාමය බලයක් ලබා නොදේ. 150(3) ව්‍යවස්ථාව කුමන ආකාරයෙන් නිර්වචනය කළද, ණය ආපසු ගෙවීම් දක්වා විහිදිය නොහැකිය (මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාව අනුව, ණය ආපසු ගෙවීම්ද 150(3) ව්යවස්ථාවේ බලය ප‍්‍රකාරව සිදු කිරීමට තැත් කරයි), ඒවා ‘රජයේ සේවාවන්’ නොව, ණය ආපසු ගෙවීම් වේ.
තවද, 2020 මුල් මාස හතර සඳහා පාර්ලිමේන්තුව දැනටමත් අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ඇති හෙයින්, 2020 අපේල් මස අවසානය දක්වා ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් මුදල් ආපසු ගැනීමට බලය පැවරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලයක් නැත. මෙයට හේතුව 150(3) ව්‍යවස්ථාවට අනුව, (අතුරු සම්මත ගිණුම මගින්) පාර්ලිමේන්තුව දැනටමත් මෙම කාල සීමාව සඳහා ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇත. පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව රජයේ සේවාවන් සඳහා වියදම් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාගේ තාවකාලික බලය ආරම්භ වන්නේ එම කාලය අවසන් වන විට පමණි. ඒ අනුව මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාවේ සඳහන් 2020 මාර්තු 6 වන දින සිට අපේක්ෂිත අතුරු සම්මත ගිණුම පැහැදිලිවම ව්‍යවස්ථා විරෝධීය.
කෙසේ වෙතත්, එහි නමින් ඇඟවෙන ලෙස, අතුරු සම්මත ගිණුම යනු පාර්ලිමේන්තුව විසින් ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කළ යුතු අතුරු අයවැය යෝජනාවකි. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති විටෙක ඡන්දයක් තිබිය නොහැකිය. එබැවින් ජනාධිපතිවරයාගේ ක‍්‍රියාවකින් අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කළ හැකි බව රජය ඇඟවුම් කරන බව පෙනේ. එවැනි යෝජනාවක් විකාරයක් පමණක් නොව, ඉතාමත්ම භයානක යෝජනාවකි: එය විධායකය විසින් ව්‍යවස්ථාදායකය පැහැර ගැනීමකි. මෙය වඩාත් උග‍්‍ර වන්නේ රජයේ හැසිරීම නිසා මෙම තත්ත්වය පැන නැගී ඇති බැවිනි. රජය විසර්ජන පනත් කෙටුම්පතක් හෝ අතුරු සම්මත ගිණුම සඳහා පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය ලබා ගත්තේ නැත. (දැනට පවතින අතුරු සම්මත ගිණුම පසුගිය රජය විසින් සම්මත කර ඇත). පාර්ලිමේන්තු සාමාන්‍ය ධුර කාලය අවසන් වීමට මාස හයකට පෙර, ඉක්මන් මැතිවරණයක් පැවැත්වීම සඳහා 2020 මාර්තු 2 වන දින පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිවරයා තීරණය කළේය. වසංගතය උග‍්‍ර වීමෙන් පසු ප‍්‍රායෝගික තත්වය වෙනස් වුවද, ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ හදිසි විධිවිධාන භාවිත කිරීමෙන් හෝ විසුරුවා හැරීමේ ප‍්‍රකාශය අවලංගු කිරීමෙන් පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම රජය ප‍්‍රතික්ෂේප කර තිබේ.
මේ අනුව, 2020 සඳහා මූල්‍ය ප‍්‍රතිපාදන නොමැති තත්වයක් නිර්මාණය කිරීම (පසුගිය රජය විසින් සම්මත කරන ලද 2020 පළමු මාස හතර සඳහා වූ අතුරු සම්මත ගිණුම හැර), සහ 2020 සැප්තැම්බර් දක්වා අඛණ්ඩව පැවතිය හැකි පාර්ලිමේන්තුවක් කල් තියා විසුරුවා හැරීමෙන් පසුව, පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව අයවැයක් හෝ අතුරු සම්මත ගිණුමක් සඳහා 150(3) ව්‍යවස්ථාව යටතේ ආවරණය පැතීමට ජනාධිපතිවරයාට අවකාශයක් නැත. එවැනි ක‍්‍රියාමාර්ගයකට අවසර දීම යනු ජනාධිපති ඒකාධිපතිවාදයකට දොර විවර කිරීමකි.
එසේනම් ඉදිරි මාර්ගය කුමක්ද? ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව හා අප සාකච්ඡා කළ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී මූලධර්මවලට අනුකූලව කටයුතු කිරීමට නම්, කොරොනා වයිරස් අර්බුදය සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීමේදී විධායකය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට පාර්ලිමේන්තුවක් තිබිය යුතු ය. පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම සඳහා ව්‍යවස්ථාමය මාර්ග දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න 70(7) වන ව්‍යවස්ථාව යටතේ වන අතර, ඉන් මෙසේ ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇත. ‘පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසුව කවර අවස්ථාවක වුවද පාර්ලිමේන්තුව නියමිත දිනයට කලින් රැස්වීම අවශ්‍ය වන ස්වභාවයක හදිසි තත්වයක් උද්ගත වී ඇති බවට ජනාධිපතිවරයා සෑහීමට පත් වුවහොත් විසුරුවා ඇති පාර්ලිමේන්තුව ප‍්‍රකාශනයක් මගින්… …රැස්වන ලෙස කැඳවීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය.” අනෙක් විකල්පය නම්, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවාහැරීමේ ප‍්‍රකාශය අවලංගු කිරීමය. එමඟින් විසුරුවා හරින ලද පාර්ලිමේන්තුව එහි ධුර කාලය අවසන් වන තෙක් ක‍්‍රියාත්මක විය හැක (එනම් 2020 සැප්තැම්බර් 1 දක්වා)
එසේ රැස්වන පාර්ලිමේන්තුවකට අතුරු සම්මත ගිණුමක් අනුමත කිරීමට හෝ විසර්ජන පනතක් සම්මත කිරීමට බලය ඇත.
අසංග වැලිකල සහ සුරේන් ප‍්‍රනාන්දු
(අසංග වැලිකල එඩින්බරෝ විශ්වවිද්‍යාලයේ ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථා නීතිය පිළිබඳ කථිකාචාර්යවරයෙකි. සුරේන් ප‍්‍රනාන්දු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ නීතීඥවරයෙකි.)
(අනිද්දා )
කොරොනා වයිරස් වසංගතයෙන් ලොව පුරා ඇති විය හැකි අතිවිශාල ආර්ථික ප‍්‍රතිවිපාක සලකා බලන විට, ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල සාමාන්‍ය කාලවලදී පවා රාජ්‍ය මූල්‍ය (මහජන මුදල) රැස් කිරීම හා වියදම් කිරීම බරපතළ ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රතිවිපාක ඇති කාරණයක් බව අපට මතක් විය යුතුය. සෑම ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයකම, අර්බුදකාරී කාලයක විධායකය රට මෙහෙයවීමේ මුල් තැන ගන්නා බව පිළිගන්නා නමුත්, සෑම ව්‍යවස්ථාමය ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක්ම තදින්ම පිළිගන්නා ප‍්‍රතිපත්තියක් වන්නේ, මහජන මුදල් පාලනය කළ යුත්තේ ව්‍යවස්ථාදායකය බවයි.
ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී පරමාදර්ශයේ හදවතේ වගවීම සහතික කරන කේන්ද්‍රීය මූලධර්ම දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න නම්, ව්‍යවස්ථාදායකයේ පූර්ව අනුමැතියකින් තොරව විධායකයට මහජන මුදලින් සතයක්වත් රැස් කිරීමට හෝ වියදම් කිරීමට නොහැකි වීමයි. මේ අනුව, මහජන අරමුදල් වියදම් කිරීම සම්බන්ධ රජයේ ප‍්‍රතිපත්ති සහ එම මුදල් එකතු කරන බදු පැනවීමේ සැලසුම් සහ නීති යන දෙකම පළමුව පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කළ යුතුය. පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය සාමාන්‍යයෙන් වාර්ෂික විසර්ජන පනත (අයවැය) මගින් සංකේතවත් කරනු ලැබේ. වෙනත් නීති සහ ක‍්‍රියාපටිපාටි ද රජයේ වියදම් සඳහා නෛතික පදනමක් සපයයි.
පළමු මූලධර්මයෙන් පැනනගින දෙවන මූලධර්මය නම්, රාජ්‍ය මූල්‍යය අධීක්ෂණය කිරීමේ බලය ව්‍යවස්ථාදායකයට තිබිය යුතු අතර, එමගින් ව්‍යවස්ථාදායකය විසින් අනුමත කර ඇති බදු සහ වියදම් සැලසුම් විධායකය විසින් පිළිපදින්නේද යන්න ව්‍යවස්ථාදායකය අධීක්ෂණය කරනු ලබන බවයි.
මෙම අත්‍යවශ්‍ය මූලධර්ම දෙකම ශ‍්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළ පැහැදිලිවම පිළිබිඹු වන අතර (148-152 ව්‍යවස්ථා බලන්න), අපගේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී වගවීමේ ක‍්‍රමය සහතික කිරීමේදී විධායකය සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර සම්බන්ධතාවේ සමස්ත රාමුවට එය පාදක වේ.
කෙසේ වෙතත්, මෙයට සීමිත ව්‍යතිරේක ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, කොරොනා වයිරස් අර්බුදය සහ එය හේතුකොටගෙන රජය සපුරාලිය යුතු අනපේක්ෂිත වියදම් පැනනැගී ඇත්තේ මැතිවරණයට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර තිබෙන අවස්ථාවකය. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව මෙම තත්වයන් අපේක්ෂා කරන අතර එවන් අවස්ථා සඳහා ප‍්‍රතිපාදන සලසයි. එවැනි අවස්ථාවන්හිදී පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති නම් පාර්ලිමේන්තුවට අනුමැතිය ලබාදිය නොහැකි වුවද, යම් හදිසි සම්පත් ලබාගැනීමට අවකාශ තිබේ. එහෙත් මෙම ප‍්‍රතිපාදන පටු ලෙස සකස් කර ඇති අතර, ජනාධිපතිවරයාට අවශ්‍ය අරමුදල් ලබාදෙන අතරම, ඒ සඳහා හැකි ඉක්මනින් පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලබාගත යුතුය.
ජනවාර්ගික ගැටුම්, කැරලි සහ සුනාමිය වැනි ස්වාභාවික විපත් සඳහා පුරුදුව සිටින රටක පවා කොරොනා වයිරස් අර්බුදය පෙර නොවූ විරූ මට්ටමක පවතින බව පැහැදිලිය. මෙම අභියෝගය ජයගැනීම සඳහා රජය සුවිශේෂ පියවර ගත යුතු බවට විවාදයක් නැත. එවැනි අර්බුදයකදී වුවද, රජයේ ඕනෑම ප‍්‍රතිචාරයක් අපගේ ජාතික ජීවිතයේ වැදගත් වන (නොසලකා හැරිය හැකි යැයි සමහරු සලකන) වෙනත් අංගවලට ගරු කිරීම සහතික කිරීමට රජය සැලකිලිමත් විය යුතුය. ඉහත දක්වා ඇති රාජ්‍ය මූල්‍ය වගවීමේ ව්‍යවස්ථාමය මූලධර්ම අර්බුදකාරී අවස්ථාවකදී පවා ආරක්ෂා කළ යුතු එවැනි අංග වේ. එවැනි සාරධර්ම පිළිපැදීම අපව නීතියේ ආධිපත්‍යයෙන් පාලනය වන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක් බවට පත් කරයි. ඒවා අවතක්සේරු කිරීම අපව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව උල්ලංඝනය කිරීමක් පමණක් නොව, රාජ්‍යයේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී ව්‍යුහයට අහිතකර ලෙස බලපානු ඇත. එය දිගුකාලීනව පුරවැසියාගේ අයිතිවාසිකම් කෙරෙහිද අහිතකර ලෙස බලපානු ඇත.
කොරොනා වයිරස් අර්බුදයට රජය දක්වන ප‍්‍රතිචාරය සහ විශේෂයෙන් එම ප‍්‍රතිචාරයේ රාජ්‍ය මූල්‍ය වගවීම සඳහා වන ප‍්‍රතිවිපාක අප විමසා බලන්නේ මෙම පසුබිම තුළය.
ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා ජනාධිපති ලෙස 2019 නොවැම්බර මස තේරී පත්වීමෙන් පසුව, ඔහු යටතේ නව රජයක් පිහිටුවීමෙන් පසුව, 2020 මුදල් වර්ෂය සඳහා සම්පූර්ණ අයවැයක් ඉදිරිපත් නොකිරීමට ආණ්ඩුවෙන් තීරණය විය. නව ජනාධිපතිවරයාට පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර, ඔහුගේ වැඩපිළිවෙළ නිසියාකාරව ආරම්භ කිරීමට පෙර මහ මැතිවරණයකදී පාර්ලිමේන්තු බහුතරයක් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය වූ බව එයට හේතුව ලෙස දැක්විය හැක. ජනාධිපතිවරයාට පාර්ලිමේන්තුව ඒකපාර්ශ්විකව විසුරුවා හැරිය හැක්කේ එහි පස් අවුරුදු ධුර කාලයෙන් වසර හතරහමාරක් අවසන්වූ පසුව පමණි. ඒ අනුව ජනාධිපතිවරයා 2020 මාර්තු 2 වන දින පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිමින් 2020 අපේ‍්‍රල් 25 මැතිවරණය පැවැත්වෙන දිනය ලෙසත්, 2020 මැයි 14 නව පාර්ලිමේන්තුවේ පළමු රැස්වීමේ දිනය ලෙසත් නියම කළේය. අයවැයක් අනුමත කර නොතිබුණද, 2020 අප්‍රේල් 30 වන දින දක්වා වියදම් සඳහා රජයට පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලැබී තිබුණේ, ඒ සඳහා පසුගිය රජය විසින් අතුරු සම්මත ගිණුම (vote on account ) සම්මත කර තිබූ බැවිනි. ‘අතුරු සම්මත ගිණුම’ යනු පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය පුරා භාවිත වන පාර්ලිමේන්තු ක‍්‍රියාපටිපාටියක් වන අතර එමඟින් සම්පූර්ණ අයවැයක් සම්මත වන තුරු හෝ ඊළඟ අයවැයට පෙර මූල්‍ය අඩුපාඩු මඟහරවා ගැනීමට රජයට අත්තිකාරමක් දෙනු ලැබේ.
පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසු, 2020 මාර්තු 23 වන දින රජය විසින් 2003 මූල්‍ය කළමනාකරණ (වගකීම්) පනතට අනුව ‘මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාව’ (Pre-Election Budgetary Position Report) නිකුත් කරන ලදි. මෙම වාර්තාවේ 12 වන පිටුවේ, ‘අතුරු සම්මත ගිණුම 2020 මාර්තු-මැයි’ යන ශීර්ෂය යටතේ රජය පහත ප‍්‍රකාශය කරයි:
‘අතිගරු ජනාධිපතිතුමා 2020 මාර්තු 02 වන දින අංක 2165/ 8 දරන අතිවිශේෂ ගැසට් නිවේදනය මගින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින බව ප‍්‍රකාශ කළේය. ඒ අනුව, ශ‍්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ 150(3)ව්‍යවස්ථාවට අනුව, අතිගරු ජනාධිපතිතුමාට….” අභිනව පාර්ලිමේන්තුව රැස්වීමට නියමිත දින සිට මාස තුනක් ඉකුත් වන තෙක් රජයේ සේවාවන් සඳහා යම්කිසි මුදලක් අවශ්‍ය වෙතැයි ජනාධිපතිවරයා සලකයි නම් ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිරීමටත්, වැය කිරීමටත් නියම කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය. එනිසා 2020 මාර්තු 06 සිට ඇරඹෙන මාස තුනක් සඳහා අතුරු සම්මත ගිණුම සකස් කර ඇත. රජයේ වියදම් සඳහා මුළු ප‍්‍රතිපාදනය රු. බිලියන 1,229 ක්ද, රු. බිලියන 715ක් පුනරාවර්තන වියදම් සඳහාද, රු. බිලියන 150ක් ප‍්‍රාග්ධන වියදම් සඳහාද (2019න් ඉතිරි කොටසද ඇතුළුව), රු. බිලියන 360ක් ණය ආපසු ගෙවීම සඳහාද වෙන් කර ඇත. අදාළ කාල පරිච්‍ෙඡ්දය සඳහා ඇස්තමේන්තුගත රජයේ වියදම රු. බිලියන 420 යි. (ඉංග‍්‍රීසි මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාවෙන් පරිවර්තනය කරන ලදි.
රජය මෙමගින් ඉල්ලා සිටින බලතල සම්බන්යෙන් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව පදනම් කොට විශ්ලේෂණයක් කළ යුතුය. ඉහත කී වාර්තාව මගින් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙහි 150( 3) වන ව්‍යවස්ථාව යටතේ පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව ඉතා පුළුල් ලෙස, (එම බලතල ක‍්‍රියාත්මක කිරීම සම්බන්ධයෙන් ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව විසින් පනවා ඇති සීමාවන් පිළිබඳව ප‍්‍රමාණවත් සැලකිල්ලක් නොමැතිව), ජනාධිපතිවරයාට මුදල් වියදම් කිරීමට ඇති බලය අර්ථ නිරූපණය කිරීමට උත්සාහ කරයි. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසු උග‍්‍ර වී ඇති කොරොනා වයිරස් වසංගතයේ ස්වරූපය සහ මෙවන් අවස්ථාවන්හිදී හදිසි තත්වයක් ප‍්‍රකාශයට පත්කිරීම සහ පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම ඇතුළුව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව වෙනම ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇති බව රජය විසින් සැලකිල්ලට ගෙන නොමැත. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති විටක අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ගැනීමට නොහැක. ඒ අනුව රජය පවසන ආකාරයට මෙම වියදම් පියවා ගැනීම සඳහා අතුරු සම්මත ගිණුම සකස් කර ඇති බවට කරන ප‍්‍රකාශය කිසිසේත් පිළිගත නොහැක.
කලින් සඳහන් කළ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී මූලධර්ම ක‍්‍රියාත්මක කරන, රාජ්‍ය මූල්‍ය පාලනය කරන ව්‍යවස්ථාමය රාමුව අපි සලකා බලමු. 148 වන ව්‍යවස්ථාවෙන් මෙසේ සඳහන් වේ. “ රාජ්‍ය මුදල් පිළිබඳ සම්පූර්ණ පාලනය පාර්ලිමේන්තුව සතු වන්නේය. පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරනු ලැබූ නීතියක හෝ පවත්නා යම් නීතියක හෝ අධිකාරය අනුව හෝ ඒ යටතේ හෝ මිස කිසිම පළාත් පාලන ආයතනයක් විසින් හෝ වෙනත් පොදු අධිකාරයක් විසින් හෝ කිසිම බද්දක්, වරිපනමක් හෝ වෙනත් යම්කිසි බදු විශේෂයක් නියම කිරීමට බලය නොමැත්තේය.” පාර්ලිමේන්තුව විසින් රාජ්‍ය මූල්‍ය පාලනය කිරීමේ මෙම වැදගත් ව්‍යවස්ථාමය කාර්යයේ දී වාර්ෂිකව විසර්ජන පනතක් (එනම් අයවැය) සම්මත කරනු ලබන්නේ ය. කෙසේ වෙතත්, ඉහත සඳහන් කළ පරිදි, 2019 නොවැම්බර මස බලයට පත්වූ රජය පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය සඳහා විසර්ජන පනත් කෙටුම්පතක් ඉදිරිපත් කිරීමට අසමත් විය. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ 150(3) ව්‍යවස්ථාව මගින් ගිණුම් පිළිබඳ ඡන්ද විමසීමක් සම්මත කර ගැනීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දී ඇති බව රජය දැන් කියා සිටින්නේ මෙම තත්වයන් තුළ ය. 150( 3) ව්‍යවස්ථාවෙන් මෙසේ දැක්වේ: “යම්කිසි වර්ෂයක විසර්ජන පනත් කෙටුම්පත නීතිය බවට පත්වීමට පෙර ජනාධිපතිවරයා විසින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිනු ලැබූ අවස්ථාවක, පාර්ලිමේන්තුව විසින් රජයේ සේවාවන් සඳහා මුදල් වෙන් කර නොමැත්තේ නම්, අභිනව පාර්ලිමේන්තුව රැස්වීමට නියමිත දින සිට මාස තුනක් ඉකුත් වන තෙක් රජයේ සේවාවන් සඳහා යම්කිසි මුදලක් අවශ්‍ය වෙතැයි ජනාධිපතිවරයා සලකයි නම් ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිරීමටක්ස, වැය කිරීමටත් නියම කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය.” (අපගේ අවධාරණය තද පැහැයෙන්).
150(3) ව්‍යවස්ථාව හුදෙකලාව කියවිය නොහැක. එය එම ව්යවස්ථාවේ අනෙක් විධිවිධානවල මෙන්ම රාජ්‍ය මූල්‍ය හා වගවීම සම්බන්ධව XVII වන පරිච්‍ෙඡ්දයේ පුළුල් විධිවිධානවල දක්වා ඇති රාමුවක කොටසකි. විශේෂයෙන්, 150(1) සහ (2) ව්‍යවස්ථා මගින් ඒකාබද්ධ අරමුදල සම්බන්ධයෙන් අදාළ වන පොදු මූලධර්මයන් දක්වා ඇත: (1) මේ ව්යවස්ථාවේ (3) වැනි අනුව්‍යවස්ථාවේ සහ (4) වැනි අනුව්‍යවස්ථාවේ ප‍්‍රකාශිතව ම විධිවිධාන සලසා ඇති පරිදි හැර මුදල් විෂය භාර අමාත්‍යවරයාගේ අත්සන යටතේ වූ බලපත‍්‍රයක අධිකාරිය අනුව මිස ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් කිසිම මුදලක් ඉවත් කර ගත නොහැක්කේය. (2) යම්කිසි මුදලක් ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් ඉවත් කර ගැනීමේදී ඒ මුදල ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් ඉවත් කරගන්නා වූ මුදල් වර්ෂය තුළ දී ම රජයේ නියමිත සේවාවක් සඳහා පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරනු ලැබූ යෝජනා සම්මතයකින් හෝ වෙනත් යම්කිසි නීතියකින් හෝ ඒ මුදල වෙන්කොට දී ඇත්නම් මිස, එසේ නැත්නම් වෙනත් ආකාරයකින් ඒ මුදල නීත්‍යානුකුල පරිදි ඒකාබද්ධ අරමුදලට වැයබරක් කරනු ලැබුවහොත් මිස ඉහත කී බලපත‍්‍රය නිකුත් නොකළ යුත්තේය.”
ඒ අනුව පෙනීයන්නේ සාමාන්‍ය ක‍්‍රියාදාමයේදී, ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් අය කිරීමට අපේක්ෂා කරන නිශ්චිත රාජ්‍ය සේවය හෝ වෙනත් වියදම් හෝ ගෙවීම් සඳහා පූර්ව පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය ලබා ගැනීම අනිවාර්ය බවය. ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් මුදල් නිකුත් කිරීමට වරෙන්තුවක් නිකුත් කළහැක්කේ එම අනුමැතිය ලබා ගැනීමෙන් අනතුරුව පමණි.
150 (3) වන ව්යවස්ථාවේ මෙම රීතියට ව්‍යතිරේකය අඩංගු වේ. අදාළ වර්ෂය සඳහා විසර්ජන පනත් කෙටුම්පත සම්මත කිරීමට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින ලද විටෙක, රජයේ සේවාවන් සඳහා අවශ්‍ය අරමුදල් ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් නිකුත් කිරීමට බලය පැවරීමට ජනාධිපතිවරයාට අවසර දී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, 150(3) ව්‍යවස්ථාව මගින්, 148 ව්යවස්ථාවේ සඳහන් පාර්ලිමේන්තුව රාජ්‍ය මූල්‍ය කටයුතු පිළිබඳ සම්පූර්ණ පාලනය කළ යුතු බවට වන ව්‍යවස්ථාමය නියමයට ව්‍යතිරේකයක් නිර්මාණය නොකරයි. 150(3) ව්‍යවස්ථාව රජයේ සේවාවන්ට අදාළ අනපේක්ෂිත වියදම් සඳහා මුදල් සැපයීම සඳහා පටු හා සීමා සහිතව අර්ථ නිරූපණය කළ යුතු විධිවිධානයකි. “අයවැයක්” හෝ අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ගැනීමට ජනාධිපතිවරයාට කිසිදු ව්‍යවස්ථාමය බලයක් ලබා නොදේ. 150(3) ව්‍යවස්ථාව කුමන ආකාරයෙන් නිර්වචනය කළද, ණය ආපසු ගෙවීම් දක්වා විහිදිය නොහැකිය (මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාව අනුව, ණය ආපසු ගෙවීම්ද 150(3) ව්යවස්ථාවේ බලය ප‍්‍රකාරව සිදු කිරීමට තැත් කරයි), ඒවා ‘රජයේ සේවාවන්’ නොව, ණය ආපසු ගෙවීම් වේ.
තවද, 2020 මුල් මාස හතර සඳහා පාර්ලිමේන්තුව දැනටමත් අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කර ඇති හෙයින්, 2020 අපේල් මස අවසානය දක්වා ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් මුදල් ආපසු ගැනීමට බලය පැවරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලයක් නැත. මෙයට හේතුව 150(3) ව්‍යවස්ථාවට අනුව, (අතුරු සම්මත ගිණුම මගින්) පාර්ලිමේන්තුව දැනටමත් මෙම කාල සීමාව සඳහා ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇත. පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව රජයේ සේවාවන් සඳහා වියදම් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාගේ තාවකාලික බලය ආරම්භ වන්නේ එම කාලය අවසන් වන විට පමණි. ඒ අනුව මැතිවරණ පූර්ව අයවැය තත්වය පිළිබඳ වාර්තාවේ සඳහන් 2020 මාර්තු 6 වන දින සිට අපේක්ෂිත අතුරු සම්මත ගිණුම පැහැදිලිවම ව්‍යවස්ථා විරෝධීය.
කෙසේ වෙතත්, එහි නමින් ඇඟවෙන ලෙස, අතුරු සම්මත ගිණුම යනු පාර්ලිමේන්තුව විසින් ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කළ යුතු අතුරු අයවැය යෝජනාවකි. පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ඇති විටෙක ඡන්දයක් තිබිය නොහැකිය. එබැවින් ජනාධිපතිවරයාගේ ක‍්‍රියාවකින් අතුරු සම්මත ගිණුම සම්මත කළ හැකි බව රජය ඇඟවුම් කරන බව පෙනේ. එවැනි යෝජනාවක් විකාරයක් පමණක් නොව, ඉතාමත්ම භයානක යෝජනාවකි: එය විධායකය විසින් ව්‍යවස්ථාදායකය පැහැර ගැනීමකි. මෙය වඩාත් උග‍්‍ර වන්නේ රජයේ හැසිරීම නිසා මෙම තත්ත්වය පැන නැගී ඇති බැවිනි. රජය විසර්ජන පනත් කෙටුම්පතක් හෝ අතුරු සම්මත ගිණුම සඳහා පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය ලබා ගත්තේ නැත. (දැනට පවතින අතුරු සම්මත ගිණුම පසුගිය රජය විසින් සම්මත කර ඇත). පාර්ලිමේන්තු සාමාන්‍ය ධුර කාලය අවසන් වීමට මාස හයකට පෙර, ඉක්මන් මැතිවරණයක් පැවැත්වීම සඳහා 2020 මාර්තු 2 වන දින පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිවරයා තීරණය කළේය. වසංගතය උග‍්‍ර වීමෙන් පසු ප‍්‍රායෝගික තත්වය වෙනස් වුවද, ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්යවස්ථාවේ හදිසි විධිවිධාන භාවිත කිරීමෙන් හෝ විසුරුවා හැරීමේ ප‍්‍රකාශය අවලංගු කිරීමෙන් පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම රජය ප‍්‍රතික්ෂේප කර තිබේ.
මේ අනුව, 2020 සඳහා මූල්‍ය ප‍්‍රතිපාදන නොමැති තත්වයක් නිර්මාණය කිරීම (පසුගිය රජය විසින් සම්මත කරන ලද 2020 පළමු මාස හතර සඳහා වූ අතුරු සම්මත ගිණුම හැර), සහ 2020 සැප්තැම්බර් දක්වා අඛණ්ඩව පැවතිය හැකි පාර්ලිමේන්තුවක් කල් තියා විසුරුවා හැරීමෙන් පසුව, පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියකින් තොරව අයවැයක් හෝ අතුරු සම්මත ගිණුමක් සඳහා 150(3) ව්‍යවස්ථාව යටතේ ආවරණය පැතීමට ජනාධිපතිවරයාට අවකාශයක් නැත. එවැනි ක‍්‍රියාමාර්ගයකට අවසර දීම යනු ජනාධිපති ඒකාධිපතිවාදයකට දොර විවර කිරීමකි.
එසේනම් ඉදිරි මාර්ගය කුමක්ද? ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව හා අප සාකච්ඡා කළ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී මූලධර්මවලට අනුකූලව කටයුතු කිරීමට නම්, කොරොනා වයිරස් අර්බුදය සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීමේදී විධායකය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට පාර්ලිමේන්තුවක් තිබිය යුතු ය. පාර්ලිමේන්තුව නැවත කැඳවීම සඳහා ව්‍යවස්ථාමය මාර්ග දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න 70(7) වන ව්‍යවස්ථාව යටතේ වන අතර, ඉන් මෙසේ ප‍්‍රතිපාදන සලසා ඇත. ‘පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසුව කවර අවස්ථාවක වුවද පාර්ලිමේන්තුව නියමිත දිනයට කලින් රැස්වීම අවශ්‍ය වන ස්වභාවයක හදිසි තත්වයක් උද්ගත වී ඇති බවට ජනාධිපතිවරයා සෑහීමට පත් වුවහොත් විසුරුවා ඇති පාර්ලිමේන්තුව ප‍්‍රකාශනයක් මගින්… …රැස්වන ලෙස කැඳවීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත්තේය.” අනෙක් විකල්පය නම්, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවාහැරීමේ ප‍්‍රකාශය අවලංගු කිරීමය. එමඟින් විසුරුවා හරින ලද පාර්ලිමේන්තුව එහි ධුර කාලය අවසන් වන තෙක් ක‍්‍රියාත්මක විය හැක (එනම් 2020 සැප්තැම්බර් 1 දක්වා)
එසේ රැස්වන පාර්ලිමේන්තුවකට අතුරු සම්මත ගිණුමක් අනුමත කිරීමට හෝ විසර්ජන පනතක් සම්මත කිරීමට බලය ඇත.
අසංග වැලිකල සහ සුරේන් ප‍්‍රනාන්දු
(අසංග වැලිකල එඩින්බරෝ විශ්වවිද්‍යාලයේ ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථා නීතිය පිළිබඳ කථිකාචාර්යවරයෙකි. සුරේන් ප‍්‍රනාන්දු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ නීතීඥවරයෙකි.)
(අනිද්දා )
