පුළුල් ලෙස ලබා දී ඇති බදු නිදහස් කිරීම් හේතුවෙන් ශ්රී ලංකාව අඛණ්ඩව සැලකිය යුතු ආදායම් අහිමිවීම්වලට මුහුණ දෙමින් සිටින අතර, මෙය රාජ්ය මූල්ය ස්ථායිතාව සහ පුළුල් ආර්ථික පුනර්ජීවනය පිළිබඳ ගැටළු මතු කරයි.
මුදල් අමාත්යාංශය විසින් 2025 නොවැම්බර් මාසයේදී ප්රකාශයට පත් කරන ලද නවතම බදු වියදම් ප්රකාශයට (Tax Expenditure Statement) අනුව, 2025 මුල් භාගයේදී පමණක් බදු නිදහස් කිරීම් සහ සහන රුපියල් බිලියන 285.7ක් දක්වා ළඟා වී ඇති අතර, එය 2023 අප්රේල් මාසයේ සිට වාර්තා වූ මුළු බදු වියදමින් 57% කට සමාන වේ.
වාර්තාව පෙන්වා දෙන පරිදි, 2023 අප්රේල් මාසයේ සිට ලබා දී ඇති මුළු බදු සහන ප්රමාණය රුපියල් බිලියන 787.1ක් දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත. මීට සමාගම් ආදායම් බදු, පුද්ගල ආදායම් බදු, එකතු කළ අගය මත බද්ද (VAT), සුරාබදු, රේගු ආනයන බදු, සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්ද සහ මෝටර් රථ සඳහා වන සුඛෝපභෝගී බද්ද ඇතුළත් වේ. ආර්ථික පුනර්ජීවන වැඩසටහන යටතේ බදු පදනම පුළුල් කිරීමට සහ ආදායම් එකතු කිරීම ඉහළ නැංවීමට පියවර හඳුන්වා දී තිබුණද, මෙම මහා පරිමාණ සහන හේතුවෙන් එම පියවරවල බලපෑම සීමා වී ඇත.
2023/24 මූල්ය කාලපරිච්ඡේදය මූලික වශයෙන් ආදායම් බදු නිදහස් කිරීම් පිළිබිඹු කරයි: පුද්ගල ආදායම් බදු ලෙස රුපියල් බිලියන 12.2ක් සහ සමාගම් ආදායම් බදු ලෙස රුපියල් බිලියන 119.3ක් වශයෙන්, මුළු මුදල රුපියල් බිලියන 131.5කි. වැට් බදු, සුරාබදු, රේගු සහ වෙනත් පරිභෝජනය පදනම් කරගත් නිදහස් කිරීම් 2024 වසරේදී වාර්තා වන අතර එය රුපියල් බිලියන 369.9ක් වේ. විශේෂයෙන්ම, 2024 දී වැට් බදු නිදහස් කිරීම් පමණක් රුපියල් බිලියන 333.3ක් වූ අතර, 2025 පළමු භාගයේදී එය රුපියල් බිලියන 207.4ක් ලෙස වාර්තා වී ඇත. මෙය මූලික වශයෙන් අත්යවශ්ය භාණ්ඩ, උපයෝගිතා, ඖෂධ, ආහාර සැපයුම් දාම සහ ආයෝජන මණ්ඩල (BOI) රාමුවෙන් පිටත ප්රමුඛතා අංශ ආවරණය කරයි.
වෙනත් සැලකිය යුතු නිදහස් කිරීම් අතරට විදුලිය, ජලය, ඉන්ධන සහ ඖෂධ සඳහා පාරිභෝගිකයින් ඉහළ මිල ගණන්වලින් ආරක්ෂා කිරීම අරමුණු කරගත් සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්දේ (SSCL) රුපියල් බිලියන 61.7ක නිදහස් කිරීම ඇතුළත් වේ. රේගු බදු සහ සුරාබදු නිදහස් කිරීම් ප්රමාණයෙන් කුඩා වුවද, කෘෂිකාර්මික යෙදවුම්, ඉදිකිරීම් ව්යාපෘති සහ දේශීයව එකලස් කරන ලද වාහන සඳහා සහාය වේ. 2023-2024 ගැසට් නිවේදන යටතේ ලබා දුන් සුඛෝපභෝගී මෝටර් රථ බදු සහන ද මෙම මූල්ය බරට එකතු වූ නමුත්, ඊට අනුකූල නොවන ප්රතිලාභීන්ට එරෙහිව නැවත අය කර ගැනීමේ ක්රියාමාර්ග ක්රියාත්මක වෙමින් පවතී.
ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදලේ (IMF) වැඩසටහන යටතේ ශ්රී ලංකාවේ කැපවීම් සඳහා මෙම රටාවන් සෘජු බලපෑමක් ඇති කරයි. IMF වැඩසටහන රඳා පවතින්නේ වැට් බදු, ආදායම් බදු සහ සමාජ ආරක්ෂණ බදු පරිපාලනය වැඩිදියුණු කිරීම හරහා ආදායම් එකතු කිරීම ඉහළ නැංවීම මතය. ඉහළ පරිමාවකින් යුත් බදු නිදහස් කිරීම් අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාම මගින් බදු පදනම පුළුල් කිරීමේ ප්රතිසංස්කරණවල කාර්යක්ෂමතාව අඩු කරන අතර අත්යවශ්ය සේවාවන් සඳහා වන රාජ්ය වියදම් සීමා කළ හැකි බවට විශ්ලේෂකයෝ අනතුරු අඟවති.
මුදල් අමාත්යාංශය මෙම අභියෝග පිළිගන්නා අතර වාර්ෂික අයවැය චක්රයට බදු වියදම් විශ්ලේෂණය ඒකාබද්ධ කිරීම අරමුණු කරයි. අනාගත ප්රයත්නයන් අතරට පැහැදිලි නිර්ණායක (benchmarks) සැකසීම, අධික පිරිවැයක් දරන නිදහස් කිරීම් නිතිපතා ඇගයීම සහ රාජ්ය මූල්ය ඒකාග්රතා ඉලක්ක සමඟ බදු සහන පෙළගැස්වීම සඳහා අංශ-විශේෂිත ඇගයීම් ඇතුළත් වේ. කෙසේ වෙතත්, පැරණි ආයෝජන ක්රමවලින් පැවත එන සහන සහ වරාය නගර සංවර්ධන වැනි සංක්රාන්ති ව්යාපෘතිවල නිදහස් කිරීම් අඛණ්ඩව පැවතීම හේතුවෙන්, අර්ථවත් ආදායම් වර්ධනයක් ලබා ගැනීමට නම් ප්රතිපත්ති හොඳින් සමාලෝචනය කර නැවත සකස් කළ යුතු බව පෙනී යයි.
මුල් පුවත :
Sri Lanka Loses Billions in Tax Exemptions, Threatening Fiscal Stability
