පූර්ව අනතුරු ඇඟවීම්, හදිසි ප්රතිචාර සහ දිගුකාලීන සැලසුම් ශක්තිමත් කිරීම සඳහා කෘත්රිම බුද්ධිය (AI) සහ භූගෝලීය තොරතුරු පද්ධති (GIS) ඒකාබද්ධ කරන අභිලාෂකාමී වැඩසටහනක් වන 'ආපදා ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව සඳහා GeoAI' (GeoAI for Disaster Resilience) වැඩසටහන දියත් කිරීමත් සමඟ, ශ්රී ලංකාව සිය ආපදා කළමනාකරණ රාමුව නවීකරණය කිරීමේ වැදගත් පියවරක් තබා ඇත.
මෑතකදී ඇති වූ 'ඩිට්වා' සුළි කුණාටුවෙන් සිදු වූ විනාශය පිළිබඳ කනගාටුදායක මතකයන් මධ්යයේ කොළඹදී දියත් කරන ලද මෙම වැඩසටහන, දිනෙන් දින ඉහළ යන දේශගුණික විපත්වලට මුහුණ දීමට රට සැලසුම් කරන ආකාරයෙහි වෙනසක් සනිටුහන් කරයි.
සුළි කුණාටුවෙන් විපතට පත් වූවන්ට ගෞරව දැක්වීම සඳහා විනාඩියක නිශ්ශබ්දතාවයකින් උත්සව කටයුතු ආරම්භ විය. මිලියනයකට අධික ජනතාවකට බලපෑ මෙම සුළි කුණාටුව ජීවිත හා දේපළ විශාල ලෙස විනාශ කළ අතර එය 2004 සුනාමියෙන් පසුව සිදු වූ දරුණුතම ස්වභාවික විපත ලෙස හැඳින්වේ. මහා පරිමාණ ප්රතිසංස්කරණ කටයුතු තවමත් ක්රියාත්මක වන බැවින් ආර්ථික පුනර්ජීවනයට ද බාධා එල්ල වී තිබේ.
රැස්ව සිටි පිරිස ඇමතූ ADRIMP සභාපති සරත් ප්රේමලාල් මහතා පැවසුවේ ශ්රී ලංකාවට තවදුරටත් සාම්ප්රදායික ආපදා ප්රතිචාර ආකෘති මත යැපිය නොහැකි බවයි. දේශගුණික අවදානම් වසරින් වසර උත්සන්න වන බව අවධාරණය කළ ඔහු, ආපදාවලට හුදෙක් ප්රතිචාර දැක්වීමට වඩා අනතුරු කල්තියා හඳුනා ගැනීමට බලධාරීන්ට ඉඩ සලසන, අනාවැකි පළ කළ හැකි තාක්ෂණය මත පදනම් වූ විසඳුම් සඳහා ඉල්ලා සිටියේය. ඔහුට අනුව, GeoAI මගින් ප්රතිචාර දක්වන්නන්ට තීරණාත්මක පූර්ව දැක්මක් ලබා දෙන අතර, එමගින් පෙර සූදානම වැඩිදියුණු කර ජීවිත බේරා ගැනීමේ හැකියාව ලැබේ.
වසරක් පුරා ක්රියාත්මක මෙම වැඩසටහන සඳහා රජයේ නිලධාරීන් 20 කට වැඩි පිරිසක් සහ විශ්ව විද්යාල සිසුන් 125 දෙනෙකු එක්ව සිටින අතර ශ්රී ලංකාවේ එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයේ සහාය ඊට හිමිවේ. ජාතික හදිසි අවස්ථාවන්හිදී උසස් දත්ත මෙවලම් භාවිතා කළ හැකි ආපදා තාක්ෂණ විශේෂඥයින් පිරිසක් බිහි කිරීම මෙහි අරමුණයි.
GeoAI ව්යාපෘති ප්රධානී වෛද්ය නොවෙල් විජේසේකර මහතා මෙම වැඩසටහන විස්තර කළේ හුදෙක් තවත් එක් තාක්ෂණික ව්යාපෘතියක් ලෙස නොව සමස්ත පද්ධතියේම පරිවර්තනයක් ලෙසය. තත්ය කාලීන දත්ත (real-time data), අනාවැකි ආකෘතිකරණය සහ උසස් විශ්ලේෂණ ඒකාබද්ධ කරමින් මෙම වැඩසටහන මගින් සමස්ත ආපදා ප්රතිචාර පරිසර පද්ධතියම ශක්තිමත් කරන බව ඔහු පැහැදිලි කළේය. මෙම ප්රවේශය ශ්රී ලංකාවට 'ප්රතික්රියාත්මක අර්බුද කළමනාකරණයේ' සිට 'බුද්ධි තොරතුරු මත පදනම් වූ පෙර සූදානම' දක්වා ගමන් කිරීමට උපකාරී වනු ඇති බව ඔහු පැවසීය.
ඩිජිටල් ඒකාබද්ධතාවයේ වැදගත්කම පෙන්වා දුන් ඩිජිටල් ආර්ථික අමාත්යාංශයේ වැඩබලන ලේකම් වරුණ ශ්රී ධනපාල මහතා සඳහන් කළේ ඛණ්ඩනය වූ දත්ත පද්ධති බොහෝ විට හදිසි අවස්ථා වලදී තීරණ ගැනීම ප්රමාද කරන බවයි. නියෝජිතායතන හරහා දත්ත ඒකාබද්ධ කිරීමට GeoAI උපකාරී වනු ඇති බවත්, එමගින් වේගවත් සම්බන්ධීකරණයක් සහ වඩාත් ඵලදායී ජාතික ප්රතිචාරයක් ලබා ගත හැකි බවත් ඔහු පැවසීය.
ආපදා කළමනාකරණ මධ්යස්ථානයේ අධ්යක්ෂ ජනරාල් මේජර් ජෙනරාල් සම්පත් කොටුවේගොඩ මහතා මෙහි මෙහෙයුම් ප්රතිලාභ අවධාරණය කළේය. ගංවතුර, නාය යෑම් සහ සුළි කුණාටු වලදී පූර්ව අනතුරු ඇඟවීම් සහ නිවැරදි අනාවැකි මගින් සූදානම් වීම සඳහා තීරණාත්මක කාලයක් ලබා දිය හැකි බව ඔහු ප්රකාශ කළේය.
අනතුරුදායක ස්ථාන සිතියම්ගත කිරීම (hazard mapping), ඩ්රෝන පාදක දත්ත විශ්ලේෂණය සහ තත්ය කාලීන ප්රතිචාර යෙදුම් පිළිබඳ පුහුණුව ලබා දීමට සැලසුම් කර ඇති GeoAI වැඩසටහන මගින් ජාතික ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව ශක්තිමත් කිරීමටත්, AI බලයෙන් ක්රියාත්මක වන ආපදා පෙර සූදානම සම්බන්ධයෙන් කලාපීය නායකයෙකු ලෙස ශ්රී ලංකාව පත් කිරීමටත් අපේක්ෂා කෙරේ.
මුල් පුවත :
GeoAI Push Aims to Transform Sri Lanka’s Disaster Preparedness
