‘නිරෝධායනය’— අද අපේ රටේ එදිනෙදා භාවිත වන පාරිභාෂික වචන අතර සුලභ වචනයක් බවට පත්ව ඇත්තේ ය- කොරෝනා වෛරසයේ ආගමනයත් සමග වෛරසයෙන් ආසාදිත රටවල සිට මෙරටට පැමිණෙන අය නිරෝධායනය කිරීම ආරම්භ වෙයි- ඒ හා සමග ම ඇතිවන තවත් හුටපට හේතුවෙන් නිරෝධායනය වචනය තවත් ජනප්‍රිය වෙයි- හැඳල රෝහල නිරෝධායන මධ්‍යස්ථානයක් කිරීමට එරෙහිව උද්ඝෝෂණය කරන භික්ෂුවක් ඇතුළු පිරිසක් මාධ්‍ය මගින් පෙන්වනු ලැබිණි- ඉතාලිය වැනි රටවල සිට මව්බිමට එන ඇතැම් අය නිරෝධායනයට හසු නොවී, නිවෙස්වලට ගොස් පවුලේ සාමාජිකයන් ද අවදානමට ලක් කළ බව වාර්තා විය- නිරෝධායනය පිළිබඳ අතුරු කතා බහුල ය- ඉතින් නිරෝධායනය යන වචනය ද ජනප්‍රිය ය- නිරෝධායනය යන්නෙන් වෙන් කොට තැබීම, හුදකලාවේ තැබීම වැනි අර්ථයක් හැඟවේ-
වචනය කෙසේ වෙතත් නිරෝධායන ක්‍රියාවලිය අපට ආගන්තුක වූවක් නොවේ- එය අතීතයේ පටන් විවිධ ආකාරයෙන් සිදුවූවකි- අතීත උඩරට රාජධානියේ උඩරට රජවරුන් විදේශීය දූතයන් පිළිගැනීමේ දී නිරෝධායන ක්‍රියාවලියක් අනුගමනය කළ බවට සාක්ෂි තිබේ-
ක්‍රි-ව- 1815 ට පෙර පැරණි උඩරට රාජධානිය පැවති අවධියේ දී පහතරට පෙදෙස් පෘතුගීසි ලන්දේසි සහ ඉංග්‍රීසි ජාතිකයන් සතුව පැවතිණි- ලන්දේසීහු උඩරට රජු සමග යහපත් රාජ්‍යතාන්ත්‍රික හා වෙළෛඳ සබඳතා පවත්වා ගැනීමට වාර්ෂිකව උඩරට කරා තානාපති චාරිකා සංවිධානය කළහ- එදවස ලන්දේසි දූතයන් වැඩි වශයෙන් උඩරට ගිය පැරණි රජමාවතේ ( The Great Road) කොළඹ සිට අවිස්සාවේල්ල දක්වා කොටස ලන්දේසීන් යටතේ පාලනය විය- සීතාවක සිට මහනුවර දක්වා කොටස උඩරට රජුටත් අයත්ව තිබිණි- එහෙත් මෙකියන සීමා වෙනස් වූ අවස්ථා ද තිබිණි- 1665 දී ‘හර්පොට්’ වාර්තාවට අනුව ඔහු රුවන්වැල්ලට පැමිණෙයි- ඒ රුවන්වැල්ලේ ලන්දේසි බලකොටුවක් ඉදිකරන්නට ය- ඒ වන විට සීතාවක ලන්දේසීන්ට යටත් ව තිබුණු අතර රුවන්වැල්ලේ ද ආධිපත්‍ය පතුරන්නට හැකියාව ඔවුනට තිබිණි- 1679 දී ‘වැන් ගෝන්ස්’ වාර්තා කරන්නේ ද රුවන්වැල්ලේ ලන්දේසි බලකොටුව තිබුණු බව ය- 1679 දී දූත චාරිකාවක් පිළිබඳ ව පොතක් ලියන ‘ක්‍රිස්ටෝපර් ෂ්වෙයිට්සර්’ ට අනුව සීතාවක ලන්දේසීන්ට ය- එහි බලකොටුව පිළිබඳව ද ඔහු විස්තර ලියයි- එහෙත් රුවන්වැල්ල කන්ද උඩරට රජුගේ නගරය විය- එදවස උඩරට රාජ්‍යයේ සීමාව සේ රුවන්වැල්ල සැලකිණි-
වසරක් පාසා උඩරටට පැමිණෙන ලන්දේසීන් නිරතුරුව ම මුහුදු ගමන්වල යෙදෙන පිරිසක් බැවින් ඔවුනට ‘වසූරිය’ වැලඳී තිබෙන්නට ඉඩකඩ ඇතැයි කන්ද උඩරට මහ රජ්ජුරුවන්ට සාධාරණ සැකයක් තිබිණි- එබැවින් ලන්දේසීන් එක්වර ම මහනුවරට වැද්ද නොගෙන එක් තැනක කාලයක් නවත්වා තබා මහනුවරට පැමිණෙන්නට ඉඩදීමේ ක්‍රමවේදයක් රජු සතුව තිබිණි-
උඩරටට එන ලන්දේසීන් ඔවුන්ගේ තරාතිරම් අනුව දෝලාවෙන්, ඇතුන් හා අශ්වයන් පිට හා පයින් මහනුවර දක්වා ගමන් කිරීමේ දී විවිධ තැන්වල නවාතැන් ගැනීමට සිදුවිය- රජු හා ප්‍රධාන නිලමක්කාරයන් රට තුළ සංචාරය කරන විට නවාතැන් ගන්නට තානායම් (බංගලා) තිබිණි- ලන්දේසි තානාපතිට තානායමේ නවාතැන් ලැබුණු අතර සෙසු පිරිස ඒ අවට කූඩාරම් තනාගත්හ-
සීතාවක, රුවන්වැල්ල, ඉද්දමල්පාන, කැබැල්ලගහරුප්ප, හෙට්ටිමුල්ල, අට්ටාපිටිය (දොඹගහරුප්ප), වල්ගොවුවාගොඩ හා ගන්නොරුව මහනුවර ගමන අතරතුර නවාතැන් සැපයුණු තානායම් විය- රජ්ජුරුවන්ගේ නිරෝධායනය ක්‍රියාත්මක වූයේ අට්ටාපිටියේ දී ය-
‘යොහාන් වුල්ෆ්ගැන්ග් හෙයිඞ්ට්’ (හෙයිඞ්ට් තානාපති ඩැනියෙල් ඇග්‍රීන් සමඟ 1736 දී නුවර දූත චාරිකාවක යෙදුණු අයෙකි- ඔහු ලංකාවේ අත්දැකීම් අරභයා පොතක් ලීවේ ය-) හෙයිඞ්ට් මෙසේ ලියයි-
“අපි අපේ ගමන් මගේ නොකඩවා පැමිණි ගමනේ දී නොවැ: 30 වනදා අට්ටාපිටියට පැමිණියෙමු- මෙතැන තානාපතිවරයාට කිසියම් කාලයක් නැවතී සිටින්නට සිදුවන තැනකි- අපේ පමාව දින 14 ක් විය-”
ඩැනියෙල් ඇග්‍රීන් සමඟ පැමිණි හෙයිඞ්ට පමණක් නොව අට්ටාපිටියට පැමිණි වෙනත් අයට ද එහි කාලයක් නැවතී සිටින්නට සිදුවිය- ඒ වසූරිය වෙනුවෙන් කෙරෙන නිරෝධායනයක් යයි දැනගෙන නොවේ- ඒ වෙනුවෙන් ප්‍රකාශිත වෙනත් හේතු පිළිගනිමිනි-
රජයේ නිලධාරීන් පැමිණෙන තුරු, රජුගේ ලිපිය හා ත්‍යාග පිරිවර සහිතව ගෙනයන තුරු යනා දී ප්‍රකාශිත හේතු මත මෙසේ එක් එක් දූත පිරිස් එකිනෙකාට වෙනස් කාල සීමා අට්ටාපිටියේ රැඳී සිටියහ- 1750 ට පෙර දූත පිරිස් සාමාන්‍යයෙන් රැඳී සිටි කාලය දින 16 ක් වත් විය- 1742 දී රිචඞ් වැන් මිනන්ට දින තුනකින් පිටත් වීමේ භාග්‍යය ලැබිණි- 1739 දී ගමනේ යෙදුණු ‘රොබර්ටස් ක්‍රේමර්’ ප්‍රමාද වූ කාලය සති පහකට වැඩි විය- (රජු හඟුරන්කෙත ගොස් සිටි බැවින් නැවත සෙංකඩගලට පැමිණෙන තුරු ඔවුහු අට්ටාපිටියට වී සිටියහ-) සිංහල රජුට ප්‍රතිකාර කරන්නට හඟුරන්කෙත බලා ගිය ලන්දේසි දොස්තර ඩැනියෙල්ස්ට නම් කිසිදු ප්‍රමාදයකින් තොරව අට්ටාපිටියෙන් යන්නට ලැබිණි-
රජු දූතයන් අතරමග නවත්වන්නේ නිරෝධායනය සඳහා යයි පැහැදිලිව ලියන්නේ 1739 උඩරට යන ‘යොහාන් ක්‍රිස්ටෝ ක්ලිබර්ට් ය ඔහු මෙසේ සටහන් කරයි-
“සිරිත් පරිදි උඩරට යන දූත පිරිසට අට්ටාපිටියේ දින කීපයක් රැඳෙන්නැයි දන්වන ලදී- මැනවින් වාතාශ්‍රය ඇති, සනීපදායක කැබැල්ලගහරුප්පේ රැඳීම මැනවැයි උඩරට රජු ද කල්පනා කර තිබිණි- අසලින් ගලන ගඟට ස්තුති වේවා! (කැබැල්ලගහරුප්ප අසලින් ගලන්නේ ගුරුගොඩ ඔයයි-) පසුව දැනගත් ආකාරයට ප්‍රමාදයට සැබෑ හේතුව මගේ පිරිවරට වසූරිය වැලඳී ඇතැයි සැක කිරීම හේතුවෙන් රෝගය බෝවිය හැකි කාලය එසේ වෙන්කොට තැබූ බවයි-”
කැබැල්ලගහරුප්ප යනු වර්තමාන පිටගල්දෙණියේ තිබුණු වෙනත් තානායමකි- අට්ටාපිටිය තානායම කලක් (1680 හා 1759 අතර) දොඹගහරුප්ප තානායම නමින් හඳුන්වා ඇත- අද එදවස තිබුණු කිසිදු තානායමක නටබුන් දක්නට නොවේ- වරිච්චියෙන් තැනුණු ඒ තාවකාලික ඉදිකිරීම් කාලයත් සමඟ විනාශ වන්නට ඇත- අට්ටාපිටිය තානායම මහඔයට මෙගොඩින් වර්තමාන වහරක්ගොඩ තිබුණු බවට සාක්ෂි ලැබේ- කෑගල්ලේ මිනින්දෝරු අධිකාරි ලයනල් ප්‍රනාන්දු මහතා සඳහන් කළ ආකාරයට වහරක්ගොඩ සොහොන් බිම හැඳින්වෙන්නේ ‘තානායම්ගොඩ’ නමිනි- අදටත් මළසිරුරු මිහිදන් කරන්නට වළ කපන විට පැරණි උළු කැබලි ආදිය හමුවේ- පැරැන්නන් කියන්නේ රජුගේ නවාතැන් මාලිගයක් මෙහි තිබුණු බවයි- සුදු ජාතිකයන්ගේ සටහන් අනුව ද අට්ටාපිටියේ බංගලාව මෙතැන පැවති බව උපකල්පනය කළ හැක-
කොහොමත් නිරෝධායනය කලබල වන්නට කාරණයක් නොවේ- අතීත උඩරට රජවරුන් පවා උඩරටට පැමිණෙන විදේශිකයන්ට වසූරිය වැනි රෝග ඇතැයි සැකකොට රෝගයෙන් සිය රාජධානිය ආරක්ෂා කරන්නට භාවිතා කළ උපක්‍රමයකි-
(මහානාම දුනුමාල - රාවය )